آرمانشهر قرآنی (تمدن نوین اسلامی)

«قرآنیون» یا  همان «قرآن بسندگان»، یکی از «نحله ها» و جریان های فکری – تفسیری در بین مسلمانان معاصر است؛

به نظر یکی از محققین این جریان افراطی به رغم ریشه ها و پیشینه های قابل توجه در طول تاریخ،به مثابه جریانی دامنه دار و اثرگذار،حاصل رویکرد بخشی  جنبش های نوگرایانه در یکی دو قرن اخیر است(   عنایت،1352،ص 24-31). سنّت گریزی» را می توان یکی از شاخصه های «قرآن بسندگان» دانست؛«شاطبی» در «الموافقات» می گوید:« اکتفاکردن به قرآن دیدگاه گروهی است  ناشایست که از مرز سنّت بیرونند زیرا تکیه بر چیزی کردند که تو نیز تفکرت را برآن بنیان گذاشتی و آن این که قرآن بیانگر تمام چیزهاست،بدین جهت احکام سنّت را کنار گذاشتند و این کار آنان را از همگامی با جمهور مسلمانان جدا ساخت و باعث شد تا قرآن را مخالف آنچه خداوند نازل کرده،تأویل کنند »(شاطبی،1423،ص 679). در صدر اسلام نیز می توان رگه هایی از «قرآن بسندگی » را مشاهده کرد.«بخاری» و دیگران گزارش کرده اند که آن حضرت قلم و دواتی طلب کرد تا توصیه هدایت بخشی را مطرح کند،در برابر این دستور عمر به صراحت گفت: پیامبر ص را درد مرگ و عارضه روحی فراگرفته ،سخن استواری نمی گوید.ما کتاب الهی را داریم و ما را بس است:«عندنا کتاب الله حسبنا»(بخاری،1407،ج1،ص 120،؛ شهرستانی،بی تا،ج1،ص 21).«خوارج تصور کرده اند که احکام شرعی جز آن که در قرآن آمده اعتباری ندارد»(بغدادی،2003،ص 89). گرچه خوارج به انکار صریح سنّت و حجیّت آن نپرداختند،بلکه به توجیه و مجادله روی آوردند.(ابن اثیر،1348،ج3،ص 166). در قرن دوم وسوم هجری نیز «گرایش های قرآن بسندگی» مشاهده می شود .«شافعی» در «الأم» در آغاز کتاب «جماع العلم» به فرقه ای در زمان خود اشاره می کند که به طور کلّی منکراخبار نبوی بوده و قرآن را در معرفت دینی کافی شمرده اند(شافعی،1325،ج7،ص273 ).«شافعی» همچنین به دو گروه دیگر اشاره می کند که هریک به گونه ای اعتبار عام سنّت را در کنار قرآن نپذیرفته اند.گروه نخست معتقد بودند در مواردی که بیان قرآنی وجود دارد،«خبر» پذیرفتنی نیست و باید به مسمّا و مفاد آن چه در قرآن مطرح شده عمل کرد نه تفاصیل سنّت؛مثلاً در نمازواجب،آن چه ثابت است اصل اقامه آن،هر چند با دو رکعت در هر روز است.گروه دوم نیز معتقد است که اخبار،فقط در آنچه قرآن بدان پرداخته،مقبول است،امّا در آنچه قرآن بدان نپرداخته،از تفاصیل سنّت چیزی به دست نمی آید(همان،ص 275-276).
قرآنیون» معتقدند که گفتارها و رهنمودهای پیامبرص منحصر به دوران ایشان است و سایر دوره ها را در بر نمی گیرد،از این رو اطاعت از «سنّت» بر ما واجب نیست (شربینی،1429،ص179).غالب اصلاح گران دینی قرن اخیر،در عین این که چون قدما کتاب وسنت را مهم ترین مبانی و منابع استنباط احکام می شمردند،دو دلیل یا مبنای دیگر را «اجماع» و «اجتهاد» می دانستند(خرمشاهی،1364،ص19).جنبش اصلاح گری اسلامی در دو شاخه مجزا «نواعتزالگری» و «نواشعری گری» همواره به تفسیر نوینی از آیات قرآن کریم به ویژه آیات حائز مقولات اجتماعی دست یازیده اند(همان،20-22) به عنوان نمونه هنگامه که «سیِّد احمد خان» مصلح دینی بزرگ مسلمانان هند،مبنای کار خود را بر پیشبرد آموزش جدید و احیای مواریث قدیم نهاد،در جنب اهتمام به تأسیس دانشگاه علیگره،تفسیر مفصّلی بر قرآن نگاشت که از میزان اعتدال و ادب شرعی خارج گردید و گرایش طبیعی و دهری یافت و سید جمال الدّین اسدآبادی ردّیه های نیرومندی علیه نگرش تفسیری او نگاشت(همان ص37 ).
خاستگاه اندیشه «قرآن بسندگی» در دوران معاصر به دو حوزه جغرافیایی کاملاً متمایز باز می گردد: شبه قاره هند و مصر. پس از آن این اندیشه به دیگر نقاط جهان اسلام نیز راه یافته وامروزه به مدد رسانه های جمعی وشبکه جهانی اینترنت به سراسر جهان نفوذ کرده است.(الاهی بخش،،ص99).«قرآن بسندگان»،از یکسو به خاطر تعلّقی که به دین اسلام دارند و اهتمامی که به معجزه جاویدان حضرت ختمی مرتبت ص دارند برآنند که «کتاب الهی» مرجع علمی و فقهی مسلمانان قرار گیرد و از «مهجوریت» به در آید غافل از آن که «نادیده گرفتن سنّت» در تفسیر قرآن خود «انحرافی جدید» است زیرا بسیاری از آیات قرآنی اگر توسط «سنّت» راهگشایی نشود دستخوش «تأویلات متعدّد» و بعضاً «متناقض» می گردد که اولاً : وحدت اسلامی را مخدوش می سازد  وثانیاً : غرض اصلی «آیه مورد نظر» به درستی تبیین نمی گردد و در نتیجه «معارف اسلامی» آن گونه که باید بر ستونهایی مستحکم استوار نمی گردد و هرکسی «قرائتش» از «قرآن» و «تفسیرش» را بهترین تفسیر می پندارد و می شود همان آشوبی که در عصر خلیفه سوم عثمان رخ داد اما این بار نه در «قرائت مصاحف» بلکه در «تفسیر قرآن» و این خود «انحرافی» بزرگ است زیرا «قرآن کریم» در موارد مختلف به «پیروی از پیامبرص» و «اهل بیت ع» امر فرموده است و این امر خود «پیروی از سنّت» را مجاز شمرده و بدون دسترسی به آن ،بسیاری از آیات «تفسیر» نشده و «مراد حضرت حق» مبهم می ماند.